“İffet çok önemli. Sadece bir isim değil Kadın için de bir süstür, iffet. Erkek için de bir süstür. İffetli olacak. Erkek de olacak. Zampara olmayacak. Eşine bağlı olacak. Kadın ise o da iffetli olacak. Mahrem- namahrem bilecek. Herkesin içerisinde kahkaha atmayacak. Bütün hareketlerinde cazibedar olmayacak, iffetini koruyacaksın”

Bülent Arınç (29 Temmuz 2014, Hürriyet)

Dünya büyük ve garip bir yer. En doğudan en batıya ya da en kuzeyden en güneye doğru yol aldığınızda sadece daha önce görmediğiniz yerlerle değil aynı zamanda bu yerlerde yaşayan ve alışkanlıkları, inançları, dünya görüşleri, dilleri, dinleri, renkleri, soluk alma hızları birbirinden farklı insanlarla karşılaşırsınız. Her bir topluluk, her bir küçük grup kendi sürdürdüğü yaşamı tek olmasa bile mutlak doğru olarak kabul etme eğilimindedir. Çok büyük olan bu dünyada ve eğer birazcık bilgisi varsa sınırlarının kestirilemediği evrende, kendisi ve çevresi ile ilgili anlam arayışında olan insan için kendi bildiğinin mutlak doğru olmasının hayati önemi vardır. Ancak bu sayede varoluşsal yalnızlığını hafifletme şansını bulabilir.

Kadınları çekici bulan bir erkekse eğer, diğer erkekleri çekici bulan bir eşcinselleri, örneğin, anlamakta zorluk çekecektir. Ancak herkesin heteroseksüel olduğu bir dünyada kendisini huzurlu ve güvenli hissedecektir. Herhangi bir dine inanıyorsa, diğerlerinin neden farklı dinlere inandıkları üzerinde düşünmek bile istemeyecektir. Tahminen “yanlış anne babanın” çocukları oldukları için en fazla onlar adına üzülebilir. Çünkü ona, küçüklüğünden itibaren sadece kendi dininden olanların (hatta aynı dinde ve aynı mezhepte olanların) ödüllendirileceği şu veya bu şekilde, açık ya da örtük olarak anlatılmıştır. Herhangi bir dini inancı olmayanları ise zaten hiç anlamayacaktır. “Allah onları ıslah etsin” demekten başka çaresi yoktur.

Ailesinin ve toplumun ona aktardığı bütün kurallar doğrudur. Belki bazıları zamanla, günün şartlarına göre esneyebilir ama öz hep aynı kalmalıdır. Erkekse, kendisine biçilen önemli roller vardır ve bu roller tabiatın (Yaratıcının) kanunudur; değişmez, değişmesi teklif dahi edilemez. Kadınsa, benzer olarak ona aktarılan ödevlerin eksiksiz bir şekilde yerine getirilmesi toplumun huzuru ve refahı için birinci şarttır. Bunlar mutlak doğrulardır, kutsal kitap(lar)da ve binlerce yıllık gelenek ve göreneklerimizde yeri vardır. Herhalde yanlış olsalardı bunca yıl devam etmezlerdi değil mi?

Bunca doğru varken, gazete haberinde aktarılan ve “kadınlar gülmemelidir” şeklinde basite indirgeyebileceğimiz bir açıklamaya sinirlenmek ne kadar mantıklı? Bu açıklamanın sahibi bu dünyada böyle düşünen tek kişi değil. Tahminen çoğunluk benzer cümleleri size kurabilir. Her seferinde cümlenin sahibine kızmak, bağırmak, çağırmak (ki çoğu zaman ben de kızanlar grubuna giriyorum) gerçekten işe yarayabilir mi?

Ünlü bilim felsefecisi Thomas Khun‘un karşılaştırılamazlık (incommensurability) adını verdiği bir kavram var. Bilimsel kuramların, eğer birbirilerin çok farklı bir evren modeli üzerindeyse, karşılaştırılmalarının mümkün olmadığını söylüyor Khun. Örneğin, evrim kuramı ile akıllı tasarım yaklaşımını karşılaştırmak tamamen anlamsızdır çünkü aynı teraziye koyma şansı olmayan bakış açılarıdır. Biyolojik sistemi açıklamaya yönelik herhangi bir bilimsel kuramın karşısına “Tanrı istedi, öyle oldu” açıklaması ile çıkarsanız tartışma, anlaşma ya da karşılıklı öğrenme ortadan kalkar.

Bu kavramı sosyal haklar ve gündelik yaşam pratikleri hakkında düşünürken de kullanmamız mümkün görünüyor. Kadınların ve erkeklerin yaradılış (ilahi yaradılıştan bahsediyorum, mizaçtan değil) açısından tamamen farklı ve kadının, kesinlikle önemli olduğuna ama erkek kadar önemli olmadığına inanan bir evren modeline sahip insan ile nasıl tartışabilirsiniz? O sizinle aynı dünyada yaşamıyor ki! (Tabii ki bunun tersi de geçerli, bu yazıyı okuyan pek çokları için ben de onlarla aynı dünyada yaşamıyor olabilirim.)

Siz kadınların çalışma hayatında yaşadıkları zorluklardan bahsediyorsunuz, örneğin, ama o zaten kadınların çalışmaması gerektiğini düşünüyor. Kadına yönelik şiddete tepki göstersin istiyorsunuz, gösteriyor ama önceliği şiddetin olup olmaması değil daha çok dozu. Şiddeti değil cinayet olursa onu ayıplıyor. Gayet inanarak “benim bedenim benim kararım” diyorsunuz ama kurduğunuz cümlenin daha ilk yarısı onun zihninde yok ki. Beden nasıl sizin olabilir, o Tanrı’ya ait. Hatta bazıları için önce babaya, sonra ağabeye ve sonra da kocaya ait. Taciz olaylarında “ne işi varmı o saatte sokakta” derken aslında merak ettiği saat değil, gerçekten neden dışarıda olduğunuz. Kısacası onun kafasında şekillenen dünyadaki kadın görüntüsü ile sizin kendinize biçtiğiniz görüntü aynı değil. Bu nedenle sizi anlamaya çalışmayacak, dinlemeyecek, görmeyecek ve asla değişmeyecek. Onun doğru bildiği kurallar ile sizin istedikleriniz asla karşılaştırılamazlar. Her şeyi bir yana bırakın 13 yaşındaki ufacık bir kız çocuğunun evlenmesini “normal” karşılayan bir bakış açısı ile nasıl başedebilirsiniz ki?

Peki ne yapılması gerekiyor? Hedefi değiştirin. Farklı bir dünya modelinde yaşamını sürdüren bir insanı ikna etmek hem çok zordur hem de anlamlı değildir. Kendi yaşamları söz konusu olduğunda kimseyi ikna etmek zorunda olmamalı insanlar. Yapılacak tek şey geri adım atmadan yaşamayı sürdürmek olmalıdır. Bizi sarmalayan ve zaman zaman nefes almamıza bile engel olan çoğunlukla başetmenin tek yolu görünür olmaya devam etmektir. Cinsiyet, cinsel kimlik, etnik köken, dini inanç ya da inançsızlık… çoğunluğun baskısına rağmen olduğu gibi yaşamaya devam etmeli. Eğer bir kere kontrolü diğerlerinin eline verirseniz ondan sonra geriye dönüş çok kolay olamayacaktır. Türbanlı kadınların türbanı nasıl takmaları konusunda bile öneri / zorlama yapmaya başlayan erkeklerin varlığı, özgürlükler üzerindeki tehlikenin sanıldığından daha büyük olduğunun tipik bir göstergesidir.

Hiç kimse – tam olarak hiç kimse – diğer hiçbir insanın yaşam şekline karışamaz. Bireysel haklar ve özgürlükler tartışmaya açık değildir.

Hiçbir şey yapamayacağınızı düşünüyorsanız hiç değilse şöyle kocaman bir kahkaha atarak işe başlayabilirsiniz.

Doğan Kökdemir, PhD
30 Temmuz 2014, Ankara