Le Scaphandre et le Papillon

~ Doğan Kökdemir ~ Leave a comment

Yönetmen: Julian Schnabel
Senaryo: Ronald Harwood, Jean-Dominique Bauby
Yapım Yılı: 2007, Fransa
İngilizce İsmi: The Diving Bell and the Butterfly
Türkçe İsmi: Dalgıç ve Kelebek
Oynayanlar: Mathieu Amalric, Emmanuelle Seigner, Marie-Josée Croze, Anne Consigny, Patrick Chesnais, Niels Arestrup, Olatz Lopez Garmendia, Jean-Pierre Cassel, Marina Hands, Max von Sydow, Gérard Watkins, Théo Sampaio, Fiorella Campanella, Talina Boyacı, Isaach De Bankolé


Dünyaca ünlü Elle dergisinin yine bir o kadar ünlü editörü Jean-Dominique Bauby‘nin yaşama göz kırpışının gerçek, dramatik bir hikayesi var. Jean-Dominique Bauby ya da arkadaşlarının adlandırmasıyla Jean-Do, locked-in syndrome adı verilen bir felç durumu ile karşı karşıyadır. Hastanede sağlam olan tek gözünü açtığında hiçbir şey hatırlamıyordur. Sol gözü hariç hareket edebilen hiç bir dokusu yoktur ve bu nedenle konuşamıyordur da. Jean-Do‘nun yaşadığı çaresizlik gerçekten korkutucudur. Film, dünyayı bize uzun süre Jean-Do‘nun tek gözünden iletiyor. Sadece seyirci olmamıza rağmen kahramanımızın yaşadığı engellenmişlik duygusunu rahatlıkla biz de hissediyoruz. Filmin hemen başlarında, böyle bir kamera kullanımı biraz rahatsız etse de daha sonra hissettiğimiz sıkıntının aslında bir insanın hayatının özeti olduğunu farketmek daha da rahatsız edici oluyor. Jean-Do hareket edemiyor, yiyemiyor, konuşamıyor, tam karşısında durmazsanız sizi göremiyor da. Hareket ettirebildiği tek gözü ve onu istemli kırpabilme becerisi dışında hayatta olduğuna dair tek bir kanıt yok gibi. Çocuklarını hala seviyor, çevresindeki kadınlar hala güzeller, hala anıları canlı. Kendisinin de dediği gibi “sadece iki şey felç olmuyor: hayaller ve anılar“.

Henriette Roi (Marie-Josée Croze), Jean-Do için bir şeyler yapmaya çalışan bir uzman. Önceleri sadece basit “evet / hayır” iletişimi ile başlıyorlar: Jean-Do “Evet” için gözünü bir kere kırparken, “hayır” için iki kere hızlıca sol gözünü kırpıyor. Daha sonra Henriette, gerçekten sabır ve uzun çalışma gerektiren yeni bir yöntemi uygulamaya başlıyor. Harfleri Fransızcada kullanılma sıklığına göre bir karta yazıyor (yukarıdaki fotoğraf), daha sonra “E” harfinden başlayarak sayıyor. Jean-Do, ne söylemek istiyorsa, ilgili harf geldiğinde gözünü bir kere kırparak Henriette’i durduruyor… sonra kelimenin ikinci harfine geçiyorlar. Bütün kelimeler ve cümleler harf – harf eklenerek Jean-Do’nun “konuşması” sağlanıyor. Tahmin edebileceğiniz gibi bu süreç hem çok zor hem de iletişimde olanlar için ciddi bir çaba ve sabır gerektiriyor. Doğal olarak Henriette yakın zamanda harflere artık bakmadan bütün bir kartı okuyabiliyor ama Jean-Do ile yeni iletişime girecek olan herkes için süreç çok ama çok yavaş. Bütün bu sıkıntılı sürece rağmen sonunda Jean-Do artık “konuşuyordur”.

Filmin senaristlerine baktığınızda aralarında Jean-Dominique Bauby‘nin de ismini göreceksiniz. Jean-Do, filmin yapımına kadar yaşayamadı ancak senarist Ronald Harwood’a hikayeyi anlatması için tam bir hazine bıraktı: Kendi yazdığı kitabı. Film, bu kitabın yazılış öyküsünü anlatıyor. Jean-Do için kendisi su altında hareket edemeyen ama bilinci açık bir dalgıçtır, diğer insanlar ise özgürce kanat çırpan kelebekler. Bu iki dünya arasındaki ilişkiyi ve belki de tezatı anlatan bir kitap yazmak ister. Sadece sağlam olan tek gözünü kırpabilen bir adamın kendi hikayesini yazıya dökmesinin tek yolu vardır, o da Henriette’nin öğrettiği yöntemle düşüncelerini harf harf aktarmak ve yazılmasını sağlamak. Jean-Do çevresindeki insanların da yardımıyla bunu yapar, kitabını bititir. Kitap bittikten 10 gün sonra da ölür.

Gerçek hikayeleri anlatan filmlerde mutlu bir son (en azından klasik anlamda mutlu bir son) bulmak çok zor. Jean-Do‘nun hikayesine “mutsuz” sıfatını eklememiz belki de çok büyük bir haksızlık olacaktır. Çünkü o, diğer milyonlarca insanın aksine hayatının en önemli amaçlarından birisini – çok zor da olsa – yerine getirmeye başardı. Biz günlük yaşantılarımızın içerisinde hayatımızdaki dakikaları kelimenin tam anlamıyla harcarken Jean-Do kısa olan ömrünü bir zaferle taçlandırdı. Bu açıdan kıskanılacak bir adamdır Jean-Do.

Filmde üç isim özellikle ön plana çıkıyor. Jean-Do’yu oynayan Mathieu Amalric, Henriette rolündeki Marie-Josée Croze ve Jean-Do‘nun babası rolünde izlediğimiz Max von Sydow. Baba ve oğul arasındaki son telefon görüşmesi filmin en önemli sahnelerinden birisi olarak belleklere kazınacaktır. Max von Sydow, iyi bir oyuncunun ne demek olduğunu görmek için seyredilmesi gereken bir aktör.

IMDB sayfası

Into the Wild

~ Doğan Kökdemir ~ Leave a comment

Yönetmen: Sean Penn
Senaryo: Sean Penn, Jon Krakauer
Yapım Yılı: 2007, ABD
Oynayanlar: Emile Hirsch, Vince Vaughn, Catherine Keener, Marcia Gay Harden, William Hurt, Jena Malone, Brian H. Dierker, Catherine Keener, Vince Vaughn, Kristen Stewart, Hal Holbrook, Jim Gallien, James O’Neill, Malinda McCollum, Paul Knauls, Zach Galifianakis, Craig Mutsch

Yanda fotoğrafını gördüğünüz genç adam 1968 – 1992 yılları arasında yaşamış Christopher McCandless (daha çok bilinen ismiyle Alexander Supertramp). Türkçeye Özgürlük Yolu olarak çevrilen Into the Wild filminin kahramanı. Filmde Supertramp’i Emile Hirsch oynuyor.

Yaşadığımız dünyada, bir an için çevremize bakalım. Binalar, bilgisayarlar, arabalar, cep telefonları, hazır gıdalar, her türlü renk ve desende kıyafetler,… bizi varoluşumuzdan uzaklaştıran her şey elimizin altında. Şehrin ışıkları yüzünden artık yıldızları bile göremiyoruz, çok şanslıysak belki Ay’ı görme şansımız oluyor… o da her zaman değil. İnsan varolduğundan beri teknolojik gelişmelerle kendisine daha rahat bir dünya sağladı ama her rahatlık onu doğadan da uzaklaştırdı. Sadece kartpostalları süsleyen nefis manzaraları seyretmeyi saymazsak doğa ile ilişkimiz asgari düzeyde. Yaşamın araçları (para, mevki, statü, ünvan… vb.) yaşamın amaçları halini aldı; tam olarak ne için ve nasıl yaşadığımızı unuttuk. Başkalarının hayatlarını yaşayacağız diye kendi yaşamımızı geri plana attık. Uygarlık yolundaki her adım aslında kendimizden uzaklaştığımız onlarca adım haline döndü. Biz, artık yaşamıyoruz… sadece oyalanıyoruz. Tam bu cümleleri yazarken eposta kutuma düşen bir banka reklamının da dediği gibi … kredi kartı ile hayatın tüm imkan ve faydalarından yararlanıyoruz.

Christopher McCandless, kolej mezuniyetinden hemen sonra ailesinin ona üniversite eğitimi için verdiği 24,000$’ı açlıkla mücadele eden bir sivil toplum örgütüne bağışlar ve hemen ardından yollara düşer. Yola düştükten sonra artık onun ismi Alexander Supertramp’tir. Supertramp’in nihai hedefi Alaska olmasına karşın Amerika’nın farklı eyaletlerinde ve hatta Meksika’da devam eden yolculuğu onu farklı insanlarla ve farklı hayatlarla tanıştıracaktır. Şehirde olduğu zaman bunalan Supertramp, doğada – bütün yoksunluklara ve tehlikelere rağmen – özgürdür. Yolculukları sırasında elinden Tolstoy’un ve özellikle de Jack London’un eserlerini bırakmaz. Onlar, Supertramp için birer pusuladır. Bu yolculuğun ilahi ya da “kendini keşfetme” gibi psikolojik bir amacı yoktur aslında. Tabii ki yalnız kalan Supertramp, kendisini keşfedecektir ama en azından yolculuğuna böyle bir anlam yükleme amacı da yoktur. Hatta, kendi varoluşunu tanımlarken “sadece buradayım” der. Ne yüce hedefler vardır onun gözünde ne de diğer insanların yarattığı sosyal kavramlar. Supertramp, sadece kendi istediği için yoldadır.

Filmde Supertramp rolünü Emile Hirsh oynuyor (ya da yaşıyor diyelim). Fiziksel görüntü olarak çok iyi bir seçim olduğunu düşünüyorum. Daha da önemlisi filmin Alaska’da geçen ve Supertramp’in açlık çekmeye başladığı görüntülerdeki makyajın hatasız olduğunu da söylemeden geçmeyelim. Tüm ekip filmin hakkını vermiş. Zor bir hikayeyi ve çok zor bir kahramanı bu kadar iyi bir şekilde beyazperdeye yansıtmak da tabii ki Sean Penn‘in eseri. Diyaloglar (ve monologlar) kuvvetli. Film bizi tabiatının güzelliklere çekmiyor, eğer böyle bir beklentiniz varsa baştan uyarmış olalım. Doğa görüntüleri olması gerektiği yerde, arka planda. Ancak Supertramp’in her anını birebir yaşıyoruz. Bu açıdan da filmin ortalamanın çok üzerinde olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Uzun süre etkisinden kurtulamayacağınız bir film.

IMDB Sayfası

Fireflies in the Garden

~ Doğan Kökdemir ~ Leave a comment

Yönetmen: Dennis Lee
Senaryo: Robert Frost, Dennis Lee
Yapım Yılı: 2008
Oynayanlar: Ryan Reynolds, Willem Dafoe, Emily Watson, Carrie-Anne Moss, Julia Roberts, Ioan Gruffudd, Hayden Panettiere, Shannon Lucio, Cayden Boyd, George Newbern, Chase Ellison, Brooklynn Proulx, Diane Perella, Natalie Karp, John C. Stennfeld

Here come real stars to fill the upper skies,
And here on earth come emulating flies,
That though they never equal stars in size,
(And they were never really stars at heart)
Achieve at times a very star-like start.
Only, of course, they can’t sustain the part.

Robert Frost

Yukarıdaki kısa şiirin anlattığı büyük bir filmden bahsedeceğiz. Tiyatro ve sinema oyuncularının sık sık kullandıkları bir cümle vardır: “Küçük rol yoktur” derler. Oyunculuğun sahnede ne kadar uzun göründüğünüzle değil de performansınızla ilgili olduğunun güzel bir tanımıdır bu söz. Türkçe’ye Bahçemdeki Ateş Böcekleri olarak çevirebileceğimiz bu filmde, büyük oyunculuğun ne demek olduğunu gösteren performanslara şahit olduğumuzu rahatlıkla söyleyebilirim. Örneğin, filmin tamamında toplamda 30 dakika kadar görünen Julia Roberts, kendisinin neden Julia Roberts olduğunu bize her yönüyle kanıtlıyor. Kısa ama önemli bir rol ve oldukça kuvvetli bir performans. Filmde benim en çok ilgimi çeken ise başrollerdeki Ryan Reynolds ve yardımcı kadın oyunculardan Hayden Panettiere oldu. Çünkü şimdiye kadar her iki oyunucuyu da “çıtır – çerez” diye nitelendirilebilecek filmlerde gördük, en azından ben ilk defa bu iki ismi gerçekten zor roller altında gördüm. Her ikisinin de kusursuz oynadığını söylemek pek de abartı olmayacaktır.

Anne, baba, çocuklar ve teyzeleri arasında geçen bu güzel hikaye, oldukça trajik bir sahneyle açılıyor. Herkesin (ya da her şeyin) birbirine bağlantılı olduğunu kanıtlamak istercesine annenin (Julia Roberts) ölümüne neden olacak bir trafik kazası, sonradan tam bir iç hesaplaşmaya ve daha da sonrada bir karşılıklı hesaplaşmaya dönüyor. Bu cümleye bakarak psikolojik bir dramla karşı karşıya olduğumuzu sanmayın. Genel olarak psikolojik hesaplaşmaların yoğunlaştığı, ders veren filmlerden hep uzak durmuşumdur. Belki de sosyal psikolog olmanın bir sonucu olarak, yönetmenleri psikolojik “abuklamalarına” hiçbir zaman tahammül edemiyorum. Fireflies in the Garden, böyle bir film değil. Psikolojik motiflerle süslendiğini inkar edemem ama en azından size ders vermeye çalışmıyor. Sadece olan biteni aktarıyor, kimden ne kadar ve nasıl etkileneceğiniz tamamen size kalmış. Baskıcı, mükemmelliyetçi bir baba, çocuklarını korumak konusunda zaman zaman çaresiz kalan bir anne, babasına duyduğu nefreti ondan daha başarılı olmaya çalışarak dizginleyen bir oğul, başkalarının kurallarına gülüp geçerken kendisi de kuralların içinde boğulan bir teyze… ve çocuklar. Neredeyse hareketsiz diyebileceğimiz bir film olmasına rağmen hem yönetmenin hem de oyuncuların sıradışı performansları sizi ekranın karşısına kilitliyor. Küçük çocukların da nefis oynadığını hemen ekleyelim.

Firefilies in the Garden, hangi hayatı, kimin için yaşadığını ve buna değip değmediğini merak edenlere acı bir ilaç gibi gelecektir.

Filmin IMDB Sayfası

G. Ceren Güneş – Karakalem

~ Doğan Kökdemir ~ Leave a comment

2011, ZDC, 84 s.

Şimdiye kadar pek çok kitap ve film hakkında yorum yazmaya çalıştım; uzun bir süredir de parmaklarım klavyeye gitmiyordu. Yeniden yorumlar paylaşmaya başladığımda karşıma çıkan ilk kitabın bu kadar zor olacağını tahmin edememiştim açıkcası. İlk defa yakından tanıdığım birisinin, eski bir öğrencimin, yeni bir arkadaşımın, üstelik kapağında benim çektiğim bir fotoğrafın kullanıldığı bir öykü kitabını yorumlamam gerekiyor. Aslında gerekmiyor, bu bir borç. Nasıl yazarların “borcu” oluyor onlara katkı verenlerle ilgili, okuyucuların da zaman zaman kendisine katkı veren yazarlara böyle bir borcu oluyor.

Ceren’in öykülerini ilk okuduğumda kendisi henüz 3. sınıfta okuyan bir üniversite öğrenciydi. Öykü okumayı tercih etmememe rağmen kendimi onu yazdığı cümlerin arasında buldum. İlk düşüncemi çok net hatırlıyorum: “Çok büyük yazmış.” demiştim kendi kendime. Bir üniversite öğrencisinin meziyetlerini küçümsediğimden değildi bu şaşkınlığım daha çok standartların dışında, farklı öyküler görmemdendi. Sanırım “gençlerin aşklarını” anlatan ve mutlu sonlarla biten küçük öyküler beklerken, varoluşu sorgulayan, kimlikleri didik didik eden ve asıl önemlisi tutkulu cümleleri görünce oldukça şaşırmıştım. İlk okumalarımdan bu yana oldukça zaman geçti, şimdi elimde üzerinde Ceren’in isminin yazdığı bir öykü kitabı var. Ne garip… insan kendi yazmışcasına gururlanıyor bundan. Kitabı evirip çevirip bakıyorsunuz; kapağına, iç sayfalarına, öykülerin isimlerine, arka kapağa… tekrar tekrar bakıp “Ben öykü yazmayı seviyorum.” diyen o üniversite öğrencisini düşünüyorsunuz. Ne kadar güzel…

Okuyucu tahmin etmiştir, böyle bir öykü kitabına nesnel bir yorum yazmak zordur. Bu nedenle doğal olarak belirli bir şüphe hep akılda olacaktır… Olmalıdır da. Ancak kitapla ilgili birkaç ayrıntıya geçmeden önce şunun çok önemli olduğunu – en azından benim için – belirtmek isterim: İsteklerinin, amaçlarının, duygularının, düşüncelerin ve tutkularının peşinden koşan genç bir insanın varlığı, yazdığı her hikayeden, her cümleden ve her öykü kahramanından daha önemlidir. Televizyon dizilerindeki “kahramanların” hayatlarına bakıp onlar için kaygılanmak yerine kendi kaygılı kahramanlarını sıfırdan yaratan bir insanın varlığı 21. yüzyılın “modern” dünyasında daha da önemlidir. Ceren diğer yazarlar gibi şanslı bir azınlığa mensup; dünyalar yaratıyor ve o dünyaları kendisi düzenliyor. Biz ise sadece onları uzaktan seyrediyoruz. Bazen içine girmemize de izin veriliyor – ki işte o zaman gerçekten “okuyor” oluyoruz.

Kitaba adını veren öykü Karakalem. Kitabı eğer ben yazıyor olsaydım onu mu seçerdim diye çok düşündüm. Kitabın fotoğrafını çekmek için okuduğum öykü de oydu zaten. “Kadın” kokan bir öykü, ilişkilerin, hayata bakışın, dünya görüşünün ve saklanan tutkunun çarpışmasını sert bir dille anlatıyor. Öykünün çok kuvvetli olduğunu rahatlıkla söyleyebilirim ama yine de eğer bu öykü kitabının yazarı ben olsaydım sanırım kitaba ismini verecek olan öyküm Günaydın Anne olurdu. Öykünün içerisinde sizi gülümseten yerler olsa da bütününde canınızı yakan bir öykü. Olumsuz hiçbir şey söylemeden, kimseyi (henüz) öldürmeden, hıçkıra hıçkıra ağlamadan canınızı yakıyor. Külkedisinin ayakkabı numarasını merak eden tek kişinin ben olmadığımı görmekten de ayrıca memnunum. Saatler Damlarken de ben de benzer bir etkiyi yaratan diğer öykü oldu. Tabii bu açıklamalardan yola çıkarak Karakalem‘i acılarla dolu bir kitap sanmayın. Ne bulmak isterseniz odaklanabileceğiniz küçük ayrıntıları olan büyük öykülerden bahsediyoruz. Yaşı genç ama zihni ve kalbi kocaman bir yazarın size anlattığı çok şey var bu kitapta.

2081

~ Doğan Kökdemir ~ Leave a comment

Yönetmen: Chandler Tuttle
Senaryo: Kurt Vonnegut Jr. ve Chandler Tuttle
Yapım yılı: ABD, 2009
Oynayanlar: Patricia Clarkson (anlatıcı), James Cosmo, Julie Hagerty, Armie Hammer, Tammy Bruce, James C. Burns, Alina Faye, Beckie King, Brianna Haynes, Chelsea Hackett, Heather Langham, Heather Lipson, Kandice Kingsley, Ira Gold, Florian Kashani

Kurt Vonnegut Jr.‘un romanından uyarlanan bu 25 dakikalık kısa filmde 2081 yılının dünyası canlandırılıyor. Bu dünyada sonunda herkes eşit olmuştur. Ancak bu eşitlik politik ya da etnik bir eşitlikten ziyade, suni olarak yaratılan bir eşitliktir. Öyle ki bu dünyada hiç kimse diğerinden güzel, akıllı ya da güçlü değildir. Herkes kendilerini farklı kılan bütün özelliklerden arındırılmıştır.

Bu eşitliği sağlamak için diğerlerinden fark edilecek kadar güzel olanlar maske takmak zorundadır, fiziksel olarak güçlü olanların üzerlerinde onların gücüne bağlı olarak değişen ağırlıklar asılıdır ve zeki olanlar ise düşünmeye başladıklarında takmak zorunda oldukları kulaklıklardan yükselen gürültüye maruz kalırlar. Bu korkunç dünyadaki tek olumlu şey gerçekten herkesin eşit olduğudur. Filmin açılış sahnesinde bir ev ve evin içindeki karı – koca karşımıza geliyor. Adamın üzerindeki ağırlıklar ve zaman zaman onu rahatsız eden sesleri çıkaran kulaklıkları hemen görüyoruz; karısında ise hiçbir şey yok! Bu şanslı (!) kişiler her ne kadar güzellik, kuvvet ya da zeka konusunda bir farklılık göstermeseler de hiç değilse vücutlarında o yapay nesneleri taşımak zorunda değillerdir.

Buna isyan eden ve bu yüzden hapishaneden kaçan bir kahramanımız da var tabii ki. Kaçıştan sonra mesajlarını televizyon aracılığıyla verebilmek için maskeli ve vücutlarında ağırlık taşımak zorunda kalan balerinlerin gösterisini basar. Mesajın başarılı olup olmadığını seyircilerin izlemesine bırakalım.

Eşitlik tartışması pek çok romana ve filme konu olmuştur. İlk defa bir eserde eşitliğin sağlanması için farklılıkların bu kadar zalimce yok edildiğini görüyorum sanırım. Aslında sahip olduğumuz farklılıkların farkına varmamız açısından ders verici; bütün farklılıkların ortadan kalktığı bir dünyada insana ait olan biriciklik (teklik) özelliğinin de yok olacağını gösteren bir film. Doğal olarak 25 dakikalık bir hikayede eksik gibi görünen çok şey var ama hiç değilse ana temayı rahatlıkla seyirciye iletiyor. İlginç bir film.

IMDB Sayfası

Doğan Kökdemir
dogan@kokdemir.info